1940’lı yıllarda Amerikalı bir suç bilimci ve sosyolog olan Donald R. Cressey doktora tezi için araştırma yaparken, dolandırıcılık faaliyetlerinin nedenlerini açıklamayı amaçlayan çığır açan bir teori geliştirdi. Cressey, fonları zimmetine geçiren 200 mahkûmü analiz ederek, bu suçlara dahil olmalarına yol açan bir davranış modeli belirledi. ‘’Suistimal veya Dolandırıcılık Üçgeni’’ olarak adlandırdığı bu teoriyi, baskı, fırsat ve rasyonelleşme olmak üzere üç temel unsura bağladı.
Suistimal Üçgeni Teorisi
Suistimal Üçgeni teorisi, bireylerin finansal suçlara nasıl karıştıklarını anlamak amacıyla bu davranışlara katkıda bulunan psikolojik ve çevresel faktörlere ışık tutar. Bu teoriye göre suistimal davranışının temelinde üç ana unsur bulunmaktadır.
- Baskı: Teorinin ilk unsuru olan “baskı”, bireyleri suistimal eylemlere yönelten itici sebep veya motivasyonu ifade eder. Finansal zorluklar, kişisel borç, bağımlılık veya para gerektiren acil durumlar bireyler üzerinde büyük bir baskı yaratarak, bu sorunlara bir çözüm ararken dolandırıcılık eylemlerine yönelmelerine neden olabilir.
- Fırsat: Suistimal Üçgeni teorisinin ikinci unsuru, yolsuzluğa olanak tanıyan uygun koşulların varlığına odaklanır. Zayıf iç kontrol, yetersiz denetim, görev ayrımının olmaması bireylere sistemin içindeki boşluklardan yararlanma ve dolandırıcılık eylemlerinin tespit edilmeden gerçekleştirilebilme fırsatını sunar.
- Rasyonelleşme: Teorinin üçüncü ve son unsuru, bireylerin yolsuzluk eylemlerini haklı çıkarma sürecini içerir. Bireyler, yaptıklarının haklı veya kabul edilebilir olduğuna kendilerini ikna ederler. Bu gerekçelendirme, "Bu parayı hak ediyorum" veya "Herkes yapıyor, ben neden yapmayayım?" gibi düşünceleri içerebilir.
Etik Hattın Önemi
Yolsuzluğun potansiyel finansal zararları göz önünde bulundurulduğunda, şirketlerin bu tür faaliyetleri tespit etmek ve önlemek adına güçlü mekanizmaları hayata geçirmeleri gerektiği ortaya çıkmaktadır. Etik hatlar da bu konuda kilit bir rol oynar. İşte etik hatların önemini vurgulayan bazı noktalar…
- Erken Tespit ve Raporlama: Etik hatlar, çalışanlar, müşteriler ve paydaşların şüphelenilen dolandırıcılık faaliyetlerini bildirebilmeleri için gizli ve anonim bir platform sağlar. Bireylerin korkusuzca konuşmalarını teşvik etmesiyle, şirketler bu tür davranışları erken tespit edebilir ve etkisini en aza indirmek için hızlı bir şekilde harekete geçebilir.
- Güçlendirilmiş Hesap Verme Yükümlülüğü: Etik hat, bir şirket içinde sorumluluk kültürünü de teşvik eder. Etik olmayan davranışları bildirmek için bağımsız bir kanal açmak, çalışanların eylemlerinin denetlenebileceğini bilmelerini sağlar ve böylece çalışanların etik standartlara bağlı kalma olasılıkları artar. Böylece şirket içinde güçlü bir etik çerçeve oluşturulur ve suistimalin meydana gelme olasılığını azaltılır.
- Caydırıcılık Yoluyla Önleme: Şirket içinde bir etik hattın varlığı bile potansiyel dolandırıcılara karşı caydırıcı bir hareket olabilir. Bireyler, içeride bu tür sorgulayıcı bir sistem olduğunu bildiklerinde, dolandırıcılık eylemlerine girişmeden önce iki kez düşünebilirler. Bu da şirket içindeki suistimalin önemli ölçüde azalmasına katkıda bulunabilir.
- İtibarın Korunması: Yolsuzluk olayları, bir kurumun itibarını zedeleyebilir ve paydaşların kuruma olan güvenini sarsabilir. Kurum içinde bir etik hat bulundurmak kurumun yüksek etik standartlarına ve şeffaf işlemlere olan bağlılıklarını gösterir. Bu yaklaşım, çalışanlar, müşteriler ve paydaşlar arasında güveni artırır, kurum itibarını korur.
Kurum içi etik hatlar yolsuzluğa karşı verilen mücadelede kritik bir araç olarak hizmet ederek erken tespit sağlar ve sorumluluğu teşvik eder. Etik hattı şirket içinde bütünsel bir suistimali önleme stratejisinin ayrılmaz bir parçası olarak benimsemek dürüstlük, şeffaflık ve güven kültürünü geliştirebilmek açısından esastır.